Ticin

De Vichipedie, la enciclopedie libare dute in marilenghe.

Il Cjanton Ticin, plui uficialmentri Republiche e Cjanton Ticin o in tal dialet ticinês, lombart alpin e comasc Tesìn,Tasìn,Tisìn e par todesc, francês e romancç Tessin, al e un dai cjantons da Svuizare. A si cjate in te aree gjeografiche plui a sud de Svuizare al confin con la regjon taliane da Lombardie e tal versant meridionâl das Alps. Il cjanton al cjape in non dal flum ca lu traverse, il Ticin, nasciût dal sorgent al Pas de Novene e che al rive tal Lat Magjôr.

Secont la Costituzion cjantonâl «il Cantone Ticino è una repubblica democratica di cultura e lingua italiane» (art. 1 Cost.) e il preambul claris che «il popolo ticinese» al e «fedele al compito storico di interpretare la cultura italiana nella Confederazione elvetica» (Preambul de Costituzion).


(IT) Repubblica e Cantone Ticino

(DE) Republik und Kanton Tessin (FR) République et Canton du Tessin

(RM) Republica e Chantun dal Tessin
[[
Tessin-coat of arms
|100px|Bandiere]]
[[Figure:{{{emblem}}}.svg|60px|Emblem]]
Informazions
Lenghe ufiziâltalian (ticines e walser non riconoscius uficialmentri)
CapitâlBelinzone
Politiche
Forme di guvierConsei di Stat (5)
Cjâf dal stâtGran Consei (90)
Gjeografie
Fûs orariUTC+1
[[Figure:
Switzerland, administrative divisions - it - colored
.png|250px|Mape dal stât]]
Superficie
Superficie Totâl2 812,15 km²
Popolazion
Popolazion totâl353 343 ab. ab.
Densitât125,65 ab./km² ab./km2
Economie
MonedeFranc svuizar (CHF)

Il Cjanton Ticin al e il singul cjanton da Confederazion elvetiche situât quasi interamentri a sud des Alps, eccettuantri l'alte val de Reuss e la val Cadlim (dulache si cjate la sorgent dal Reno di Medel). Al a une superfic di 2812,46 km², pari al 6,8% dall'intere superfic svuizare. Il territori cjantonâl al e in buine part delimitât dal confin cun l'Italie (provincie dal Verban-Cusi-Osole in Piemont, di Vares e Como in Lombardie), con la qual confine a est, ovest e sud. A nord-ovest confine con il Cjanton Valles, a nord con il Cjanton Uri, e a nord-est con il Cjanton Grigions.

Un rifugi sore il Lat Magjor

Il Cjanton al a il so capoluoc a Belinzone dulache a si cjate il Consei di Stât formât da 5 membris cal opere par cont dal podè esecutîf e il Gran Consei di 90 membris dal podè legjislatîf. I 90 membris che ore a sentin tal Gran Consei a provegnin da:    

  •    Partît Liberâl Radicâl (liberalism): 23
  •    Leghe dai Ticines (populism di diestre): 18
  •    Partît Popolâr Democratic (democrazie cristiane): 16
  •    Partît Socialist (socialism democratic, socialdemocrazie): 13
  •    Uniôn Democratiche di Centri (conservatorism nazionâl): 7
  •    I Verds (ecologists-sinistre): 6
  •    Moviment par il Socialism (trotskists): 3
  •    Partît Comunist (sinistre radical): 2
  •    Plui Feminis (par l'uguagliance di genar): 2

Al e ancje un parlament gjovanil,il Consei Cjantonâl dai Giovins, organizât in Assemblee Plenarie, Comitât e Segretariat, la cui funzion ai e dome consultive e didattiche par l'avvicinament dai giovins a la politiche.

Al vertiç dal podè judiziari al e il Tribunâl d'appel che tramit lis sos Cortis al decid in ultime istance (di regolament in 2. grât) quasi dutes lis controversiis civilis, penallis e aministrativis.


In Ticin i comuns plui popolâts a son:

Steme Comun Abitants Superficje in km² Abitants in km² Distret
Lugan
Lugan 67 082 75,8 885 Lugan
Belinzone
Belinzone 44 046 164,96 267 Belinzone
Locarn
Locarn 16 132 19,27 837 Locarn
Mendrisi
Mendrisi 15 484 32,01 484 Mendrisi
Chiass
Chiass 7 874 5,33 1477 Mendrisi
Minusi
Minusi 7 336 5,85 1254 Locarn
Capriasche
Capriasche 6 741 36,35 185 Lugan
Loson
Loson 6 722 9,53 705 Locarn
Masagno
Masagno 6 405 0,73 8774 Lugan
Biasche
Biasche 6 115 59,12 103 Riviere


Dut il cjanton al e dividût in 9 distrets:

Non Cap-lûc Abitants

(31-12-2018)

Superficje Comuns Mape
Steme Belinzone
Distret di Belinzone
Belinzone 55 711 224,2 km2 6
Belinzone
Steme Blenio
Distret di Blenio
Agherosse 56 82 360,9 km2 3
Blenio
Steme Leventine
Distret di Leventine
Faido 9 113 479,9 km2 10
Leventine
Steme Locarn
Distret di Locarn
Locarn 64 075 551,4 km2 23
Locarn
Steme Lugan
Distret di Lugan
Lugan 151 592 305,2 km2 52
Lugan
Stem Mendrisi
Distret di Mendrisi
Mendrisi 50 865 101,0 km2 11
Mendrisi
Steme Riviere
Distret di Riviere
Riviere 10 335 145,2 km2 2
Riviere
Steme Vallemagie
Distret di Vallemagie
Cevio 5 970 569,5 km2 8
Vallemagie


Il simbûl dal Cjanton Ticin[cambie | modifiche il codiç]

I storics a crodin che il steme dal cjanton Ticin e l'embleme a derivin:

  • o da bandiere francese in onôr a Napoleon Bonaparte;
  • o dai colôrs predominants in tai stems di chei altris cjantons;

Il problema però al e che i colôrs a erin usâts su insegnis militârs prime ancjemò de lôr adozion par la bandiere. Come curiositât,pues jessi impensât che la disposizion dai colôrs tal steme e in te bandiere ai e divierse.La bandiere fo sielzude dal Gran Consei il 26 di mai 1803 e adotade il 27 Setembar 1804, doi mês  dopo la creazion dal Cjanton, cence che tale decision vigniss motivade. In cheste prime ocasion, la disposizion dai colôrs ere orizontâl con il ros sore il blu.