Scriture Cherokee

De Vichipedie, la enciclopedie libare dute in marilenghe.

La scriture Cherokee a è un silabari inventât da Sequoyah par scrivi la lenghe Cherokee intal an 1819. La sô invenzion a è particolarmentri interessant, pal fat che Sequoyah, devant di inventâle, nol saveve ne lei ne scrivi.

Il Silabari[cambie | modifiche il codiç]

Invenzion[cambie | modifiche il codiç]

Cualchi caratar dal silabari di Sequoyah
Sequoyah, l'inventôr de scriture cherokee

Intor al 1809, impressionât dai "sfueis che a fevelin " dal lengaç scrit dai blancs, Sequoyah al tacà a lavorâ par meti dongje un sisteme par scrivi la lenghe cherokee. I siei prins esperiments ai forin cun pitograms/ideograms, ma bielplan chest sisteme al si trasformà in chel di un silabari: venastâi che te scriture cherokee ogni simbul al rapresente une silabe, e no un sôl foneme. Cualchidun dai caratars al somee cetant a chei dal alfabet latin , ma la lôr leture a è dal dut diferent (par esempli, la forme che par cherokee si la lei /a/ a è scrite tantche la nestre D), pal fat che Sequayah al cjapà ad esempli une scriture – l’alfabet latin – che nol ere bon di lei Il lavôr di Sequoyah al durà 12 agn, e il so prodot al si slargjà cuntune sveltece impressionant: intor al 1824, la maiorance dai Cherokees ai vevin imparât a lei e scrivi tal lôr lengaç.[1]

Descrizion[cambie | modifiche il codiç]

Ogni caratar al rapresente une silabe, come in tai kana gjaponês o inte scriture lineâr B. I prins cinc caratars a rapresentin lis vocâls isoladis; a vegnin daûr i caratars pa lis silabis combinadis di consonants e vocâls. L’ordin di leture al è de çampe a drete, e dal alt viers il bas.

Vocâls →
Consonants ↓
a
[a]~[ə]
e
[e]~[ɛ]
i
[i]~[ɪ]
o
[o]~[ɔ]
u
[u]~[ʊ]
v
[ə̃]
Ꭰꭰ a Ꭱꭱ e Ꭲꭲ i Ꭳꭳ o Ꭴꭴ u Ꭵꭵ v
g
[ɡ]
Ꭶꭶ ga Ꭷꭷ ka Ꭸꭸ ge Ꭹꭹ gi Ꭺꭺ go Ꭻꭻ gu Ꭼꭼ gv
h
[h]
Ꭽꭽ ha Ꭾꭾ he Ꭿꭿ hi Ꮀꮀ ho Ꮁꮁ hu Ꮂꮂ hv
l
[l]
Ꮃꮃ la Ꮄꮄ le Ꮅꮅ li Ꮆꮆ lo Ꮇꮇ lu Ꮈꮈ lv
m
[m]
Ꮉꮉ ma Ꮊꮊ me Ꮋꮋ mi Ꮌꮌ mo Ꮍꮍ mu
n
[n]
Ꮎꮎ na Ꮐꮐ nah Ꮏꮏ hna Ꮑꮑ ne Ꮒꮒ ni Ꮓꮓ no Ꮔꮔ nu Ꮕꮕ nv
qu
[kʰw]
Ꮖꮖ qua Ꮗꮗ que Ꮘꮘ qui Ꮙꮙ quo Ꮚꮚ quu Ꮛꮛ quv
s
[s]
Ꮝꮝ s Ꮜꮜ sa Ꮞꮞ se Ꮟꮟ si Ꮠꮠ so Ꮡꮡ su Ꮢꮢ sv
d/t
[d]/[t]
Ꮣꮣ da Ꮤꮤ ta Ꮥꮥ de Ꮦꮦ te Ꮧꮧ di Ꮨꮨ ti Ꮩꮩ do Ꮪꮪ du Ꮫꮫ dv
tl
[t͡ɬ]
Ꮬꮬ dla Ꮭꮭ tla Ꮮꮮ tle Ꮯꮯ tli Ꮰꮰ tlo Ꮱꮱ tlu Ꮲꮲ tlv
ts
[t͡s]~[d͡ʒ]
Ꮳꮳ tsa Ꮴꮴ tse Ꮵꮵ tsi Ꮶꮶ tso Ꮷꮷ tsu Ꮸꮸ tsv
w
[ɰ]
Ꮹꮹ wa Ꮺꮺ we Ꮻꮻ wi Ꮼꮼ wo Ꮽꮽ wu Ꮾꮾ wv
y
[j]
Ꮿꮿ ya Ᏸᏸ ye Ᏹᏹ yi Ᏺᏺ yo Ᏻᏻ yu Ᏼᏼ yv

Mentri che in altris lenghis, tantche il furlan la presince di desinis di miârs di silabis e impaçarès un grum une scriture silabiche, il fat che la lenghe cherokee e proviôt un numar plui scjars di silabis al rint pussibil cheste maniere di scrivile, ancje se cun cualchi fastidi che o viodarìn plui sot. L’ordin dai simbui e ancje il lôr aspiet a son stâts mudâts in tes primis disinis di agns, soredut pe influence dai missionaris, che a cirivin di assimilâ i natîfs. A’nd’è cualchi particolaritât inte maniere che cheste scriture a spiegle la lenghe cherokee. Par esempli, lis silabis che a comencin cun /ɡ/ a son scritis compagnis di chês che a comencin cun /k/, siben che chês che a tachin cun /d/ a son scritis in mût diferent di che a tachin cun /t/. Cundiplui, la scriture origjinarie no diferenzie lis vocâls lungjis di chês curtis, e par chest i scrits specialistics di vuê ai àn zontât une liniute pes vocâls lungjis. E ancje a mancje la distinzion des silabis che a finissin cun “h” o cul stop glotâl. Cussì, il caratar, al è doprât par scrivi su in su:dali, che al sarès il numar 'sîs' (ᏑᏓᎵ), ma il stes caratar al pues jessi let suh, par esempli te peraule suhdi, 'fishhook' (ᏑᏗ). Pes silabis che a finissin cuntune consonant divierse da s, h, a si dopre une silabe cuntune vocâl mude. Par esempli, ᏧᎾᏍᏗ (tsu-na-s-di) si lei ju:nsdi, venastâi 'piçul'. Ns in chest câs al ven scrit ᎾᏍ /nas/. La vocâl /a/ a è trascrite ma no pronunziade.

Storie[cambie | modifiche il codiç]

Il silabari al vè un sucès grandonon e al fo doprât par desinis di agns par stampâ il Cherokee Phoenix, un gjornâl in lenghe cherokee, par letaris, diaris e recipis medichis. Al è ancjemò doprât vuê, massime intes glesiis, ancje se i programs di scuele pe lenghe cherokee a doprin l’alfabet latin. A esist une Wikipedia che e dopre cheste scriture.

Influence pussibil sul silabari liberian Vai[cambie | modifiche il codiç]

Al è pussibil che il silabari cherokee al sedi stât un model pe scriture Vai, començât a doprâ in Liberie intôr 1832/33. Un cherokee emigrât in Liberie, Austin Curtis, e maridât intune impuartante famee Vai al divignì un impuartant capo dal popul Vai. E vadì che nol è un câs se la "scrite suntune cjase" che e puartà l’atenzion dal mont su l’esistence de scriture Vai a ere propit su la cjase di Curtis.

Rapresentazion pai ordenadôrs[cambie | modifiche il codiç]

La scriture cherokee a è rapresentade in Unicode, intes posizions da U+13A0 a U+13FD e da U+AB70 a U+ABFF.

  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
13A
13B
13C
13D
13E
13F        
  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
AB7 ꭿ
AB8
AB9
ABA
ABB ꮿ

Par cjatâ i caratars (par inglês fonts) cherokee:

Bibliografie[cambie | modifiche il codiç]

  • Bender, Margaret. 2002. Signs of Cherokee Culture: Sequoyah's Syllabary in Eastern Cherokee Life. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
  • Bender, Margaret. 2008. Indexicality, voice, and context in the distribution of Cherokee scripts. International Journal of the Sociology of Language 192:91-104.
  • Cherokee Language and Culture (Firm). ([200-]). Cherokee syllabary. Tulsa, OK: Cherokee Language and Culture.
  • Cowan, A. (1981). Cherokee syllabary primer. Park Hill, OK: Cross-Cultural Education Center.
  • Daniels, Peter T; Bright William. 1996. The World's Writing Systems. New York: Oxford University Press. pp.587-592.
  • Foley, Lawrence. Phonological Variation in Western Cherokee. New York: Garland Publishing, Inc. 1980.
  • Scancarelli, Janine. 2005. "Cherokee." Native Languages of the Southeastern United States. Edited by Heather K Hardy and Janine Scancarelli, 351-384.Bloomington: Nebraska Press.
  • Tuchscherer, Konrad 2002 (with P.E.H. Hair). "Cherokee and West Africa: Examining the Origins of the Vai Script," History in Africa, 29, pp. 427-486.
  • Walker, Willard and James Sarbaugh. 1993. The Early History of the Cherokee Syllabary. Ethnohistory 40.1: 70-94.

Leams esternis[cambie | modifiche il codiç]

Vichipedie
Vichipedie
E esist ancje une edizion par Cherokee de Vichipedie


  1. Erôr te funzion Cite: Errore nell'uso del marcatore <ref>: non è stato indicato alcun testo per il marcatore WS